Anatomiýa we häzirkizaman sanly tehnologiýalar
Anatomiýa asyrlar boýy lukmançylyk biliminiň özeni bolup gelýär. Bu ugur sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak meselesine has köp ünsi jemledi. Sanly anatomiýa sanly saglyk tehnologiýalarynda gazanylan üstünlikleri kabul etmek we häzirki zaman lukmançylyk ylymlarynyň çäginde ulanmak mümkinçiligini görkezýän täze ders hökmünde ýüze çykýar. Aýratynam, soňky 5 ýylda giňeldilen ýa-da garyşyk we wirtual hakykat, ykjam we platformalar we häzirki zaman anatomiýasynda 3D çap etmek ulanylyşy ep-esli artdy.
Sanly anatomiýa diňe bir adam bedeniniň 3D rekonstruksiýasy arkaly anatomiýa bilimini özgertmek bilen çäklenmän, saglygy goraýyş ulgamyny ösdürip, lukmançylyk hünärmenleri üçin hünär we hünär taýýarlygynyň paradigmasyny üýtgedýär. Möhüm zat, sanly anatomiýanyň diňe real wagt kliniki tejribesinde peýdasy bolman, eýsem birnäçe derejedäki kliniki lukmanlary öwrenmek we öwretmek üçin hem köp artykmaçlyklary bar. SWOT derňewi, sanly anatomiýa bilen baglanyşykly birnäçe gowşaklygy hem kesgitledi, bu esasan sanly anatomiýa üçin häzirki elýeterliligiň we diapazonynyň dörän tebigaty sebäpli gaty çäklidigi bilen baglanyşykly.
10 ýyldan gowrak wagtyň dowamynda sanly saglygyň täze dörän domeni we senagat 4.0-iň gurallaryny, usullaryny we tehnologiýalaryny saglygy goraýyş ulgamyna ulanmak we ulanmak ösdi we ýetişdi. Bu öňe gidişligiň köpüsi, ykjam we platformalar, wirtual hakykat (VR), garyşyk hakykat (MR) we giňeldilen hakykat (AR), 3D çap etmek, analitika we datçikleri öz içine alýan zatlaryň internetini emele getirýän tehnologiýalarda gazanylan üstünlikler sebäpli boldy. Bu tehnologiýalar bilelikde alnanda, saglygy goraýyş hyzmatynyň sanly üýtgemegine täsir edýär; mobileagny, ykjam çözgütler bolsun, analitiklere, datçiklere, AR, VR ýa-da MR-e bil baglamak, ideg almakda ýa-da bermekde näsag we kliniki işjeňligiň aýrylmaz bölegi bolan tehnologiýa bilen täsirleşmek. Bu, has gowy ideg we has ýokary hilli ideg baradaky saglygy goraýyş ähmiýetini goldamak we idegiň ýokary bahasynyň bolmagyny üpjün etmek üçin edilýär.
Bu nukdaýnazardan, lukmançylyk pudagynyň dürli ugurlarynda şuňa meňzeş üýtgeşmäni görmek tebigy zat. Häzirki wagta çenli bu tehnologiýalary ulanýan lukmançylykda görnükli üstünlikler ortopedikleri öz içine alýar, häzirki wagtda döwülen eňek ýaly beden böleklerini çalyşmak ýa-da bejermek üçin 3D çap etmek ulanylýar; robotlar minimal invaziv operasiýany ýeňilleşdirmek üçin ulanylýar; we analitika wizual, şekillendiriş ýa-da tekst esasanam rak keselinde giňden ulanylýar. Tehnologiki ösüşleri haýal kabul eden ugurlaryň biri anatomiýa, lukmançylyk we saglygy goraýyş hyzmatlarynda möhüm ähmiýete eýe. Häzirki wagtda lukmançylyk mekdepleriniň köpüsinde anatomiýa kaderler bilen däp bolan görnüşde öwredilýär we diňe sanlyja öňdebaryjy lukmançylyk mekdepleri sanly anatomiýanyň çägine girýär, bu ýerde Zatlar Internetiniň tehnologiýalary, esasanam VR, AR we MR, adam bedenini öwrenmegi goldamak üçin adam gurluşlaryny döretmek üçin ulanylýar.
Rejepgül HAÝYDOWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň
Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň Adam
anatomiýasy, topografik anatomiýa we
operatiw hirurgiýa kafedrasynyň dosenti.
