Dil funksiýalary
Dil biliminde “funksiýa” adalgasy birnäçe manyda ulanylýar:
- maksady, diliň adamzat jemgyýetindäki orny;
- dil birlikleriniň rolunyň maksady.
Birinji ýagdaýda diliň funksiýalary, ikinjisinde - dil birlikleriniň (fonemalar, morfemalar, sözler, sözlemler) funksiýalary hakda gürrüň gidýär.
Diliň wezipeleri onuň manysynyň ýüze çykmagydyr. Dilçi alymlar funksiýalaryň sany we tebigaty bilen ylalaşmaýarlar. Dil köp funksiýany ýerine ýetirýär (alymlar diliň we onuň birlikleriniň 25-e çenli funksiýasyny kesgitleýärler), ýöne diliň esasy wezipesi, esasy maksady adamlaryň arasynda aragatnaşyk serişdesi bolmakdyr.
Diliň esasy wezipeleri: aragatnaşyk we aň-bilim.
Aragatnaşyk funksiýasy
Diliň esasy wezipesi aragatnaşykdyr. Dil, ilkinji nobatda, adam aragatnaşygynyň serişdesi hökmünde hyzmat edýär. Biz bir jemgyýetde ýaşaýarys we belli bir jemgyýetde belli bir wagtda belli bir wagtda aragatnaşyk saklaýarys. Şeýlelik bilen, aragatnaşyk esasy aragatnaşyk serişdesidir.
Aragatnaşyk bu - maglumat alyşmak diýmekdir. Başgaça aýdylanda, adamlar gürleşip biler ýaly dil ilki bilen ýüze çykdy we bar. Maglumat, özüne ýüzlenýän adamyň özüni alyp barşy üçin düşnükli we möhüm maglumatdyr. Tekst meniň üçin diňe düşünmäge taýyn bolanymda we içindäki maglumatlar nähilidir bir hereketime täsir edeninde maglumat berer.
Aňlatmagyň kadalaryny, sözlerini we ulanylyş düzgünlerini, grammatiki görnüşlerini we gurluşlaryny gowy bilip, şol bir pikiri (ussat sinonimi) aňlatmagyň dürli usullaryny ulanyp biljekdigi, başgaça aýdylanda dil we dil taýdan başarnykly bolup biljekdigi mälimdir. Ýöne bu bilimleri we başarnyklary ulanyp bilmezlik hakyky sözleýiş ýagdaýyna ýa-da alymlaryň aýdyşy ýaly aragatnaşyk ýagdaýyna ýeterlikdir. Başga sözler bilen aýdylanda, dil bilmek üçin belli bir sözleri, grammatiki gurluşlary ýa-da aragatnaşyk (aragatnaşyk - latynça kommunikos sözünden - birikdirýärin, aragatnaşyk edýärin) ulanmak endikleri we başarnyklary möhümdir. Şonuň üçin dil öwretmekde aragatnaşyk ukybynyň bir görnüşi tapawutlanýar. Bu adalga ýakyn manyda edebiýatda söz başarnyklary termini ulanylýar.
Maýsa WELIÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 3-nji ýyl talyby.
