Morfologiýa we onuň kemala gelşi
Morfologiýa - dürli ylymlarda öz manysyny alan ýeke-täk ylmy termin däldir. Geografiýa, biologiýa, antropologiýa, himiýa, lingwistika muny özbaşdak düşündirýär. Bu geň galdyryjy däl, sebäbi gadymy grek dilinden göçme manyda terjime edilen bu sözüň belli bir ders bilen baglanyşygy ýokdur.
Etimologiki taýdan “morfologiýa” iki kökden gaýdýar: μορφή (forma) we λόγος (öwretmek, söz). Ýagny, termini “forma taglymaty” diýip terjime etmek bolar.
Şeýlelik bilen, morfologiýanyň biologiki manysy - organizmleriň görnüşi we gurluşy baradaky ylymdyr we beýleki ylymlar tarapyndan has köp almak üçin başlangyç diýip atlandyryp bolar.
Matematik we filolog üçin düýbünden başgaça düşündiriş berýän şol bir giperboladan tapawutlylykda morfologiýa, hatda biri-birinden uzak bolmadyk şahalarda-da forma, gurluş üçin jogapkärdir.
Giňden ulanylýandygyna garamazdan, bu söz köplenç lingwistika arkaly tanalýar. Dil bilimini öwrenmegiň bir bölegi hökmünde bu bölümi çuňňur öwrenmek Bilim ministrliginiň maksatnamalary bilen kesgitlenýär.
Lingwistika üçin aşakdaky düşündiriş möhümdir:
Morfologiýa grammatikanyň öwrenýän bölümidir: gurluşy (morfemiki kompozisiýa) nukdaýnazaryndan:
- üýtgemeýän sözler, sözleriň görnüşleri we bu görnüşleriň emele gelmeginiň düzgünleri;
- üýtgedilen sözleriň (paradigmalaryň) görnüşleriniň ulgamlary, bu paradigmalarda bar bolan grammatiki manylary;
- sözleriň grammatiki kategoriýalary, sözleriň leksik we grammatiki kategoriýalary bilen bölekleridir.
Bu bölümiň ähli aýratynlyklaryny öz içine alýan giň düşünjedir. Käbir alymlaryň çäklendirýän dar manysy hem bar:
Morfologiýa inflýasiýa görnüşleriniň ulgamydyr.
Hut şu dar düşünjede adalganyň biologiýadan lingwistika alnandygy aýdylýar. Bu ýagdaý XIX asyrda bolup geçdi.
Kulaýym BERDIÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 1-nji ýyl talyby.
