Dil bilimi we söz baýlygy
Lingwistika, umuman alanyňda, tebigy dilleriň we dünýäniň ähli dilleriniň ähmiýeti baradaky ylymdyr.
Umumy we aýratyn lingwistika bar. Umumy lingwistika islendik dile mahsus aýratynlyklar bilen iş salyşýar, hususy lingwistika belli bir dili (ýa-da baglanyşykly diller toparyny) öwrenýär - mysal üçin rus dilleri rus dilini, slawýan dilleri slawýan dillerini öwrenýär, Balkan dilleri bilen iş salyşýar birmeňzeş we tipologiki taýdan ýakyndyr.
Lingwistika tebigy (akustika, fiziologiýa) we gumanitar ylymlar (taryh, sosiologiýa, psihologiýa) ylymlary bilen baglanyşykly. Ýewropada orta asyrlarda lingwistika filosofiýanyň bir bölegi hasaplanyp, deňeşdirme taryhy usulyň döremegi bilen baglanyşykly XIX asyryň başynda aýratyn ylym bolup, alymlaryň ata-babalarynyň dilini täzeden gurmagy öwrenipdi. häzirki zaman dillerinden alnan maglumatlar barada. Rus dilçi alym A.E.Kibrik, dil ylymlarynyň dürli ylymlar bilen ýakynlaşmagyna ünsi çekip, “lingwistik giňeliş” barada ýazdy: “Bir döwürde“ lingwistika däl ”diýilýän zat indiki tapgyra goşulýar.”
Diliň söz baýlygy semantika, leksikologiýa we leksikografiýa tarapyndan öwrenilýär. Grammatika sözleriň, sözleriň morfologik bölekleri we olaryň utgaşmalary bilen iş salyşýar; Gepleşik sesleri (dilde many) fonologiýa, fonetika we morfonologiýa tarapyndan öwrenilýär.
Ilkinji gezek gurluş lingwistikasynyň düýbüni tutujy Şweýsariýaly dilçi Ferdinand de Saussure (1857-1913) dil (alamatlar ulgamy hökmünde) we sözleýiş (diliň sözleýiş işinde, belli bir çykyşda ulanylyşy ýaly) arasynda tapawutlanýar. hereket etmek). Saussuryň yzyna eýerenler, ösüş taryhyna (diahroniýa) ýüz tutmazdan, bir dili sinhron öwrenmek mümkin diýen netijä geldiler. Amerikan gurluşçylar mekdebi Amerind dillerini (Amerikan hindi dilleri) öwrenmek üçin köp amaly iş etdi. Rus emigrantlary Nikolaý Trubetskoý we Roman Obakobsonyň gatnaşan Praganyň lingwistik tegelegine gatnaşyjylar gurluş seljermesiniň ösüşinde, esasanam fonologiýa bilen baglanyşykly möhüm ösüş gazandylar.
Gülzyba ÇARYÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 4-nji ýyl talyby.
