Pikirleniş we dil
Durmuşymyzy pikirlenmezden we gürlemezden göz öňüne getirmek mümkin däl, ýöne bu düşünjeleriň hersiniň nämäni aňladýandygy hakda az adam pikir edýär. Dil nähili rol oýnaýar? Oýlanmagyň wezipesi näme? Esasy näme we emele gelen zat näme? Dil bilen pikirlenmegiň arasyndaky baglanyşyk ýüzlerçe ýyl ozal adamzadyň beýik aňyny alada goýýardy we häzirki wagtda köp psihologlary, filosoflary, dilçileri we beýleki alymlary gyzyklandyrýan mowzuk. Geliň, pikirlenmek bilen diliň arasyndaky baglanyşygy kesgitläliň. Programmalarymyzyň biri bolan “Biliş ylymlary” size dürli pikirleniş usullaryny öwredýär. Situationsagdaýlara has giňişleýin seredersiňiz we meseleleriň standart däl çözgütlerini taparsyňyz.
Dil we söz, ýakyn düşünjeler bolsa-da, birmeňzeş däl we olary tapawutlandyrmaly. Dil, maglumatlary saklamagyň we geçirmegiň serişdesi bolup hyzmat edýän çylşyrymly alamat ulgamydyr. Dil, belli bir jemgyýetiň ähli wekilleri üçin birmeňzeş we belli bir döwür üçin hemişelik üýtgeýän belli bir sosial aragatnaşyk serişdesidir.
Alymlaryň köpüsi diliň aşakdaky funksiýalaryny kesgitleýärler:
- Pikir dörediji funksiýa. Dil sözleri şekillendirýär we pikirleri beýan edýär.
- Biliş funksiýasy. Dil dünýäni düşünmegiň, beýleki adamlara we indiki nesillere maglumat ýygnamagyň we ýaýratmagyň usulydyr.
- Aragatnaşyk funksiýasy. Dil adamlaryň arasyndaky aragatnaşyk serişdesidir.
Gepleşik, gönüden-göni aragatnaşyk prosesi, sözleýiş işjeňliginiň dürli görnüşlerinde diliň ýüze çykmagy: gürlemek, diňlemek, okamak we ýazmak. Gepleşik dildir. Dil hemişelik üýtgeýän bolsa, her bir adamyň çykyşy aýratyn bolýar we şahsyýet aýratynlyklaryna, bilimine, kontekstine, ýagdaýyna, keýpine we ş.m. üýtgeýär. Aýry-aýry adamlar topary üçin dil birmeňzeş, ýöne söz aýratyn we üýtgeşikdir.
Mähek ANNAORAZOWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 5-nji ýyl talyby.
